Sint-Gertrudiskerk (Vlassenbroek)

Historische en kunsthistorische beschrijving

(Ontleend aan de stedelijke website, waarvoor onze dank).

De parel van Vlassenbroek is ongetwijfeld het gotische kruiskerkje, aanleunend tegen de machtige Scheldedijk.

Het is sedert 1956 samen met het omliggende kerkhof als monument beschermd. Het kerkje heeft de vorm van een kruis, waarvan de leien zadeldaken centraal bekroond worden door een houten torentje. In deze dakruiter hangt een bronzen klok, die in 1791 door Andreas Van den Gheyn werd gegoten. Aan de buitenzijde kunnen we duidelijk een aantal bouwfasen onderscheiden. Tot de oudste fase behoort zeker dat deel van het koor dat gedeeltelijk in breuksteen werd uitgevoerd. Een raam in het vlak afgesloten koor werd later dichtgemetseld om er een laat-barok altaar te kunnen oprichten. Dit koor heeft mogelijk de omvang van de oorspronkelijke kapel en kan dus nog gedeeltelijk dateren uit de 11e of 12e eeuw. De volledig in witsteen uitgevoerde kruisbeuken – elk verlicht door een groter spitsboogvenster – dateren vermoedelijk uit de 14e of 15e eeuw.

De hoofdbeuk is korter dan de kruisbeuken en ongetwijfeld smaller dan oorspronkelijk voorzien. Hij werd uitgevoerd in baksteen op een witstenen plint. In de westgevel heeft hij een ingangspoort met gedrukte boog en een groot spitsboogvenster; in de zuidgevel bemerken we een dichtgemetselde kleine deuropening met erboven motieven in baksteen in de vorm van een kruis en een ruit doorsneden door een Sint-Andrieskruis. Vroeger werden de bakstenen muurgedeelten van dit kerkje geregeld gewit. Op de westgevels van de kruisbeuken en op de oostgevel van het koor hangen drie groepen van vijf reliëfs van terracotta met de voorstelling van de vijf Blijde (Z.-kruisbeuk), de vijf Droeve (koor) en de vijf Glorievolle (N.-beuk) Mysteriën van de H. Rozenkrans. Ze dateren waarschijnlijk uit de 18e.

Het interieur van het kerkje kreeg een vrij sober uitzicht door toedoen van E.H. Valery Stuyver (°1916-†1995), beeldhouwer en pastoor van deze parochie van 1956 tot 1983. Uit het koor verdween het sterk door houtworm en zwammen aangetaste portiekaltaar. Valery Stuyver verving dit altaar door een nieuw stenen exemplaar (1959) van eigen creatie. Vooraan in reliëf beitelde hij de voetwassing tijdens het Laatste Avondmaal. Boven het altaar hangt een levensgrote gekruisigde Christus van de hand van V. Stuyver. Links naast het huidige centraal opgestelde altaar (gemaakt van het oude kerkmeestersgestoelte) staat de eikenhouten kuip van de 17e-eeuwse preekstoel. In de wand van de veelhoekige kuip werden kleine nisjes uitgewerkt, die geflankeerd worden door sierlijke getorste kolommen, versierd met druivenrankwerk en bekroond met een cherubshoofd. De huidige beeldjes in de nissen zijn recent en stellen het geloof, de hoop en de liefde voor.

In de noordelijke kruisbeuk stond ooit het O.-L-V.-altaar. Hieraan herinnert in de oostelijke muur een stenen nis met een 17e-eeuws Madonnabeeld van gepolychromeerde terracotta. Eronder bemerken we een eikenhouten communiebank uit de tweede helft van de 18e eeuw en tegen de noordelijke muur het restant van een 18e-eeuwse biechtstoel.

Aan de linkerzijde staat een lindehouten beeld (17e eeuw) van de H. Hieronymus, met aan zijn voeten een leeuw, een boek en een inktpot met veder.

Aan de rechterzijde van de biechtstoel vinden we een neogotisch gepolychromeerd houten beeld van de H. Barbara, met als attributen een kelk en een palmtak. Het is een werk van de Gentse beeldhouwer Matthias Zens (1874). Hier en elders in de kerk hangt een geschilderde kruisweg (1948) van de hand van Achilles Moortgat (Sint-Gillis 1881 – Baasrode 1957).

In de zuidelijke kruisbeuk stond vermoedelijk het altaar van de H. Gertrudis. In een stenen nis in de oostelijke muur herinnert hieraan nog een bijzonder stijlvol eikenhouten beeld (15e eeuw) van deze patroonheilige. De H. Gertrudis van Nijvel leest uit een boek dat rust op de linker handpalm. In haar rechterhand zit een met zilver beslagen kromstaf, voorzien van een zilveren vis, een gift vanwege de vissers van Baasrode (19e eeuw). Onder het beeld hangt een houten bord met het opschrift: HIER DOET MEN DE CARITATEN TER HEEREN VAN DE H.MAGD GERTRUDIS, BEZONDERE PATRONNESSE TEGEN DE KORTSEN, ALSMEDE TEGEN DEN HARWORP VOORAL BY KLYNE KINDEREN EN VOOR HET VERDRYVEN VAN RATTEN EN MUYZEN.

Links van het beeld hangen de zijluiken van een triptiek uit het begin van de 17e eeuw. Het verdwenen centrale gedeelte bestond vermoedelijk uit een gebeeldhouwd tafereel. Op de buitenzijde van het rechterpaneel staat de H. Paulus en op de binnenzijde opnieuw de patroonheilige van de kerk met onderaan S. GHEERTRVYT.

In de beuk vinden we in de zuidelijk muur in een nis een metalen doopvont met geprofileerd koperen deksel, mogelijk daterend uit de 18e eeuw. Ernaast hangt een olieverfschilderij (1962) met de voorstelling van een Pieta. Het is een werk van kunstschilder Jef De Coninck (°1921-†1999), die zich hier in 1961 in de schaduw van de kerktoren kwam vestigen en door de jaren heen een merkwaardig oeuvre tot stand bracht. Aan de overzijde hangt een schelpenmozaïek met de afbeelding van het H. Jozef met het kind Jezus. Het betreft een werk van de Boliviaanse kunstenaar Manuel Iturri-Guzman (°1928-†1973).

Achteraan de beuk bemerken we een eenvoudig 19e-eeuws doksaal, rustend op twee gecanneleerde zuilen.  Hierop staat een merkwaardig orgeltje dat rond het midden van de 17e eeuw zou gemaakt zijn door Jan Van Loo (Aalst).  De eenvoudige eikenhouten kast dateert uit de 17e eeuw, de registers werden gerealiseerd in de 17e en 18e eeuw.  Het orgeltje is mogelijk herkomstig uit de O.-L.-Vrouwekerk van Dendermonde.  Links en rechts tegen de westgevel werden beschilderde houten beelden opgesteld van de HH. Petrus (paus)  en Augustinus van Hippo, beide herkomstig van het gewezen hoogaltaar.