Geloofsopvoeding als bron van een gelukkig leven
Een kerk-in-crisis moet zoals een onderneming of een vereniging, die door een moeilijke periode gaan, zich terugplooien op haar kerntaken of kernopdracht. In eerste instantie is dat dan ook het geloof kenbaar maken, het geloof verspreiden, het geloof opvoeden en het geloof verdiepen. De komende maanden zullen we via de lokale pagina’s van Kerk&Leven meerdere artikels wijden aan onderwerpen, die met deze kernopdracht te maken heeft. Laat ons beginnen met twee vragen, die vaak uit de weg gegaan wordt: “Wie heeft schuld aan de secularisatie en wie is verantwoordelijk, dat hun kinderen niet meer naar de mis gaan?”
Overbodige schuldvraag
Zowel als redactieverantwoordelijke als in mijn rol in twee kerkfabrieken word ik vaak geconfronteerd met vragen van gelovigen, die niet makkelijk te beantwoorden zijn. Hoe komt het toch, dat er nog zo weinig mensen naar de kerk gaan? Vroeger waren we met zeer velen, die ’s zondags en op hoogdagen in de kerk de mis mee volgden? Wie is er verantwoordelijk voor de leegloop van de kerken? Waarom zijn er hier geen missen meer? Wat had ik anders of meer kunnen doen om ervoor te zorgen, dat ons kinderen toch nog naar de mis zouden gaan? Waarom heeft ons kind zich laten ontdopen, wat heb ik verkeerd gedaan? Waar heb ik dat verdiend? Heel vaak schijnt er een schuldvraag doorheen al die vragen. Misschien voelen mensen zich beter als er iets of iemand verantwoordelijk is voor iets wat misloopt of hen overkomen is. En toch … die schuldvraag is overbodig en brengt geen zoden aan de dijk. Verantwoordelijkheidsbesef is goed, zolang het niet omslaat in zelfverwijten. Het ‘hier en nu’ is een gegeven en het is van daaruit, dat we een nieuwe toekomst kunnen opbouwen. Niet door ons zelf te geselen of pijn te doen, wel door lessen uit dat verleden te trekken en ernaar te leven.
“Niet jouw schuld”
De gedachte, dat secularisatie een logisch gevolg zou zijn van individualisering en rationalisering binnen onze maatschappij, leeft nog steeds voort. Toch hebben nieuwe inzichten in sociale wetenschappen andere mogelijke verklaringen gegeven. De kerk zelf heeft nogal eens een tweeslachtige houding ten opzichte van deze overbodige schuldvraag gehad. Enerzijds moesten de mensen ‘beter hun best doen’, terwijl er anderzijds toch niets aan te doen was, aangezien het om ‘boze krachten en slechte geestelijke invloeden’ gaat. Deze redenering is voor iedereen het makkelijkst: je kan jezelf vrijpleiten door de schuld bij een ander te leggen. In de psychologie heet dat ‘externe attributie’. Nochtans zou de kerk naast berouwvol naar de situatie kijken en het erkennen van het eigen aandeel in de secularisatie, ook de weg naar de oorsprong van de kerk en de kern van het geloof best terugvinden en verspreiden. De kerk is en blijft de gestalte die Jezus Christus aanneemt op aarde. Ze is het lichaam van Christus zelf. De kerk kan geen gemeenschap zijn van ‘Christusvereerders’, die uit gewoonte iedere zondag zich in de mis vergaderen rond een opengeslagen Bijbel. De kerk dient op aarde aanwezig te zijn, zoals Christus dat ook tijdens zijn leven was. Voor gelovigen komt het erop aan om “die gestalte van Christus ook gestalte onder ons te geven” (Dietrich Bonhoeffer in Ethik), om gelijkvormigheid aan Christus na te streven. En dat laatste begint, volgens Bonhoeffer met een plaatsvervangende schuldbelijdenis van de kerk voor alle secularisatie door wie of door wat ook veroorzaakt. Met Bonhoeffer in de hand kun je ouders die schuld ervaren over de levensgang van hun kinderen dus niet bemoedigend op de schouder kloppen: joh, het valt wel mee, overdrijfje eigen aandeel niet. Bonhoeffer peilt dieper. Hij vraagt: wat heeft de kerk te doen met een schuld die sommigen ervaren als een last op hun ziel? De kerk doet als Christus: zij neemt alle schuld vrijwillig op zich. Precies daarin komt zij tot haar bestemming. De kerk is het meest aan Christus gelijkvormig als zij mensen uitnodigt hun knieën te buigen en samen met de kerk en priester te luisteren naar ‘mea culpa, mea maxima culpa’.
“Secularisatie is een optie”
Naast deze schuldvraag is er nog een ander item, dat onze aandacht vraagt. Is secularisatie namelijk wel degelijk een onvermijdbare noodzakelijkheid? Kan het niet anders met al die individualisering, rationalisering en mechanisering, dat we als het ware ‘moeten’ seculariseren en dus minder kerkelijk worden? Of is het eerder een mogelijkheid, een optie? In de woorden van godsdienstsocioloog José Casanova is het wel degelijk, dat laatste. “Secularisatie is geen noodzakelijkheid, die in alle moderniserende samenlevingen optreedt, maar een mogelijkheid, die paradoxaal genoeg uitstekend kan samengaan met ‘desecularisatie’ (desecularization) en ‘herbetovering’ (re-enchantment) van het wereldbeeld”. Een andere godsdienstsocioloog, Bryan Wilson, benadrukt, dat secularisatie niet zozeer slaat op de religieuze overtuigingen van individuele gelovigen, dan wel op de maatschappelijke betekenis van religie en kerk. Secularisatie drukt voor velen het besef uit, dat een (geïdealiseerde) religieuze wereld voorgoed verleden tijd is. “De hemelse baldakijn (van processies) was in honderd stukken gescheurd en door de wind verspreid – slechts hier en daar dwarrelde nog een lapje rond” (Herman Paul, Shoppen in Advent, 2020, p. 26) En toch…
Grote nood aan geloof
We kunnen nog uren, dagen, jaren en zelfs eeuwen verdergaan met het zoeken naar een antwoord op de ‘grote schuldvraag’. Diogenes, een Grieks filosoof, behoorde tot de school van de ‘cynici’ en was ooit op klaarlichte dag op zoek naar een mens, met een lamp in zijn hand. Misschien kunnen we net als hij met een lamp in onze hand op zoek gaan naar een antwoord. Nochtans zien we een grote nood aan geloof om welke reden dan ook. Heel veel mensen, ook jongere, vinden hun weg naar een kerk voor een gebed, een moment van stilte en reflectie, een kaarsje. Ingetogen lezen ze een gebed voor Onze-Lieve-Vrouw, het Heilig Hart, Sint-Antonius of een andere Heilige. Heel wat mensen klagen, dat ze ’s zondags door coronamaatregelen en beperkingen niet naar de mis kunnen. De secularisatie heeft klaarblijkelijk ook “ups-and-downs”. Misschien is het veel beter om een antwoord te zoeken, dat deze vele gelovigen helpt. Laat ons eerder kijken naar wat ons verbindt, dan naar wat ons verdeelt. En dat antwoord kunnen we met zijn allen vinden in de nieuwe parochie, waarover we de komende weken nog meer zullen vertellen.
Luc De Donder
Reacties steeds welkom op redactie.kerkenleven@parochiedendermonde.be
