Een christelijk feest
Lichtmis is eerst en vooral een christelijk feest dat ons herinnert aan de opdracht van Jezus in de tempel, een feest dat 40 dagen na Kerstmis de Kerstcyclus afsluit. Verschillende bronnen spreken al in de vijfde eeuw over feest in Jeruzalem. In de Rooms-katholieke kerk werd het feest van Lichtmis ingesteld door paus Gelasius in 494 en werd gevierd met processies waarin brandende kaarsen werden rondgedragen. In de elfde eeuw werd er een kaarsenwijding aan verbonden. Er zijn landen waar tot vandaag Lichtmis uitbundig gevierd wordt als Maria-Lichtmis zoals Peru, Tenerife…
Een Mariafeest
Laten we teruggaan naar het begin. Om aan de wet van Mozes te voldoen brachten Maria en Jozef hun eerstgeboren zoon, 40 dagen na de geboorte naar de tempel in Jeruzalem. Wanneer een moeder van een meisje was bevallen diende zij haar kindje 80 dagen na de geboorte naar de tempel te brengen, want vroeger dan 40 of 80 dagen mocht bij de joden een jonge moeder de tempel niet betreden wegens ‘onrein’. Vroeger werd in het westen, geïnspireerd door dit gebruik, Lichtmis ook als het feest van de Reiniging van de H. Maagd Maria gezien, vandaar de naam Maria-Lichtmis en werd het feest eveneens een Mariafeest. Gelukkig kwam aan de reinigingsritus in 1969 een eind wegens te vrouw onvriendelijk en de negatieve wijze van kijken naar een zwangerschap. Men begon te beseffen dat meestal aan elk menselijk bestaan liefde is vooraf gegaan, de liefde tussen man en vrouw en de liefde van God, ons aller Vader! En inderdaad velen onder ons hebben onze moeders of grootmoeders nog horen vertellen van de kerkgang die ze deden of hebben het zelf misschien nog gedaan. Met een kaars in de hand volgden ze de priester naar het Maria-altaar waar ze dankten voor een gezonde baby, deden een donatie voor de kerk en vroegen er genade voor hun kindje. De priester zegende moeder en kind.
Een feest van ontmoeting
In het oosten daarentegen vierde men vroeger Lichtmis als het feest van de ontmoeting.(Toen ik dit vertelde aan de kleinkinderen, repliceerde er een: “Natuurlijk oma, de wijzen kwamen toch uit het oosten!”). Veertig dagen na de geboorte kwam volgens Lucas 2, 25-27, Jezus voor het eerst in de tempel: de ontmoeting met God de Vader en ook met profetes Hanna en de oude Simeon: In Jeruzalem woonde een oude, rechtvaardige en zeer vrome man Simeon. Het was hem geopenbaard dat hij niet zou sterven voordat hij de Messias zou hebben gezien. In de tempel ontmoet hij Jozef en Maria die met Jezus kwamen om hem op te dragen. Hij nam het kind in zijn armen en loofde God. “ Laat nu, Heer uw dienaar in vrede heengaan.” Bij een opdracht offerden rijke ouders een lam, Maria en Jozef boden het offer van de armen aan namelijk twee tortelduiven. Zowel Hanna als Simeon, gewone mensen, verkondigden Jezus Goddelijkheid, zij hadden hun vertrouwen in God bewaard. In feite ontmoetten in de tempel het oude en het nieuwe verbond elkaar.
Het feest van het licht
In de loop der tijd werden aan 2 februari her en der ook nog andere redenen om te feesten verbonden. Van waar de naam Lichtmis en hoe beleven ‘wij’ dit feest? Die naam is te danken aan de uitspraak van Simeon: ’Hij is het licht dat geopenbaard wordt aan de heidenen, het Licht van de nieuwe wereld’. En dit gezegde wordt herdacht door de wijding van kaarsen en door lichtprocessies in de kerk te houden. Hiermee is het duidelijk dat Lichtmis ook het feest van het licht is. Het lichtfeest is er gekomen in opvolging van heidense uitgelaten Lupercaliën, nachtelijke fakkeloptochten. Ook in de natuur keert het licht terug aan het eind van de winter, de dagen zijn reeds ongeveer één uur langer dan met Kerst.
Als gelovige christenen hebben wij drie hoogtepunten van winterfeesten. En dat is op 25 december Kerstmis, het Licht schijnt in de duisternis met de geboorte van Jezus. Op 6 januari, of de zondag daarop, het feest van de Openbaring van de Heer (Drie Koningen), het Licht straalt over Jeruzalem, over de Kerk. Op 2 februari, of de eerstkomende zondag, vieren wij Lichtmis en ontvangen het licht in onze handen, want de aanwezigen in de misviering ontvangen een kaars.
Een kinderfeest
De kaars van Lichtmis herinnert ons aan de genade van het doopsel, en die genade is Christus in ons, de werkelijke Emmanuel. De kerkgangers dragen dit lichtje in processie en in de misviering. Na de viering kan iedereen de kaars mee huiswaarts nemen. Juist in dit deelnemen van de mensheid schuilt een belangrijk gegeven. Op deze dag worden pas gedoopte kinderen en hun ouders verwelkomd in de liturgie. Zo wordt Lichtmis ook een kinderfeest. De kinderen ontvangen de kinderzegen van de priester. Het is een ideale gelegenheid om opnieuw stil te staan bij de betekenis van het doopsel en bij de opdracht die ouders hebben om hun kind goed en gelovig op te voeden. Die dag kunnen jonge gezinnen onderling kennismaken met elkaar en wordt de band tussen hen en de parochie meer aangehaald. Er zijn kerken waar peuters geanimeerd worden tijdens de mis en ze er o.a. prenten met de afbeelding van het opdracht-tafereel in de tempel mogen kleuren. In veel parochies krijgen de ouders het doopplaatje of het schelpje mee dat in de kerk een mooi plekje vond bij de doopvont.
Een pannenkoekenfeest
Lichtmis is ontegensprekelijk op vele plaatsen in Europa verbonden met het bakken van pannenkoeken en wordt zo voor klein en groot een pannenkoekenfeest. Iedereen kent toch het gezegde: ‘Er is geen vrouwtje zo arm of ze maakt haar pannetje warm!’ Er is een tijd geweest dat de plattelandsbevolking maar op twee dagen in het jaar van job kon veranderen. Dat was op 11 november, St.- Maarten, en op 2 februari, Lichtmis, en dat werd gevierd met het bakken van haardkoeken. Daar was nog een andere reden om koeken te bakken, namelijk om heel jonge knechtjes die dan voor het eerst begonnen te werken, te troosten. Later doet, naar analogie met de ronde vorm van de zon en haar gouden kleur, de pannenkoek zijn intrede.
Begin februari is de zon duidelijk veel krachtiger geworden in het noordelijk halfrond. Hierdoor ontstaan ook tal van weerspreuken aan Lichtmis verbonden zoals: ‘Geeft Lichtmis klaverblad, met Pasen sneeuw op het pad’ – ‘Lichtmis donker maakt de boer tot jonker, Lichtmis helder en klaar maakt de boer tot bedelaar’ – ‘Als met Lichtmis de zon schijnt op de toren, krijgt men nog zoveel sneeuw als tevoren’…
Lichtmis blijkt wel degelijk een feest met vele facetten, rijker dan wat ‘de dikke Van Dale’ ons vertelt. Het is een dag die meer in het teken staat van Jezus Christus dan van Maria. En dat een belangrijk motief van dit feest het brandend licht is, zinnebeeld is van ons christelijk geloof, is duidelijk!
Michèle Westelinck
